خیلی از افراد تقریبا در تمام طول زندگی‌شان دچار نوعی گرفتگی بینی خفیف هستند و به جای آن كه برای یافتن علت این عارضه آزاردهنده و درمان آن اقدام كنند، به نوعی همزیستی با آن دست پیدا كرده و هر ساعت یا چند ساعت یك بار، با شدت اقدام به تخلیه بینی‌شان می‌كنند. برخی دیگر از افراد هم مدام دست به قطره‌های بینی می‌برند و با چكاندن چند قطره، برای چند ساعتی از تنفسی راحت لذت می‌برند اما این افراد، ناآگاهانه خود را در معرض آسیب‌های بیشتر به مخاط بینی‌شان با مصرف مكرر و طولانی‌مدت قطره بینی قرار می‌دهند. دكتر ابراهیم رزم‌پا، متخصص گوش و حلق و بینی در گفت‌وگو با جام‌جم می‌گوید: قطره بینی نباید به طور دائم برای رفع گرفتگی بینی استفاده شود، چراكه نه‌تنها استفاده طولانی‌مدت از این قطره‌ها وابستگی ایجاد می‌كند، بلكه به مرور، مخاط بینی را دچار آسیب می‌كند، مژك‌های داخل بینی را از كار می‌اندازد و به تشدید گرفتگی بینی منجر می‌شود. این متخصص گوش، حلق و بینی اضافه می‌كند: البته منظور ما از قطره بینی، سرم‌های شست‌وشوی نمكی (مانند قطره كلرور سدیم) كه به كودكان نیز داده می‌شود نیست؛ این نوع قطره‌ها كاملا بی‌خطر است، اما استفاده مكرر و بیش از سه روز از سایر قطره‌های بازكننده بینی (مانند فنیل‌افرین) به مخاط بینی آسیب می‌رساند. پس بهتر است كه مصرف این قطره‌ها پس از سه روز قطع و با فاصله، دوباره استفاده شود.
چرا بینی می‌گیرد؟
بسیاری از افراد نمی‌دانند كه باید از بینی‌شان در مقابل تغییرات شدید دمای هوا مراقبت كنند، چراكه بینی عضو بسیار حساسی است كه دمای هوایی را كه وارد ریه‌ها می‌شود، تنظیم می‌كند. یعنی وقتی در هوای سرد قرار می‌گیرید، بینی تلاش می‌كند دمای هوای طبیعی ورودی به ریه‌ها را حفظ كند، اما اگر دمای هوا سردتر یا گرم‌تر از حد متعادل بینی باشد، باعث گرفتگی بینی و آبریزش مخاط آن می‌شود. به بیان دیگر، سرما با افزایش و غلیظ شدن مخاط‌های بینی و ریه باعث گرفتگی شده و در این شرایط بافت بینی تحریك و به بروز واكنش حساسیت‌زا منجر می‌شود. دكتر رزم‌پا با اشاره به علل داخلی گرفتگی بینی می‌گوید: در برخی كودكان انحراف تیغه بینی، بزرگی شاخك‌های بینی، اشكالات جنینی و نیز وجود تومورهای خوش‌خیم یا بدخیم می‌تواند به گرفتگی بینی منجر شود. از سوی دیگر، بزرگی لوزه سوم یا وجود یك جسم خارجی در بینی كودك از عوامل اصلی گرفتگی بینی محسوب می‌شود. بر این اساس ترشح یكطرفه و بدبو از بینی كودك، احتمال گرفتگی این عضو با جسم خارجی را تقویت می‌كند.
این متخصص گوش، حلق و بینی اضافه می‌كند: البته گرفتگی یا احتقان بینی در بسیاری از افراد، معمولا با سرماخوردگی معمولی، عفونت سینوسی، آنفلوآنزا و حساسیت یا آلرژی در ارتباط است و ایجاد هریك از این عوامل می‌تواند باعث بروز گرفتگی بینی شود. هریك از این موارد ممكن است حتی تنفس را برای شخص مبتلا به تورم مخاط بینی (رینیت) مشكل كند و به این دلیل فرد باید مورد ارزیابی و درمان قرار بگیرد.
از اختلالات هورمونی تا استرس
جدا از آن كه در برخی افراد، حساسیت به برخی مواد همچون گرد و غبار، گرده‌های گل و گیاه، گرده‌های ریز موی حیوانات خانگی، مواد غذایی پرادویه و قرار گرفتن در معرض دود سیگار هم می‌تواند باعث بروز گرفتگی و حتی تشدید گرفتگی بینی شود. عوامل دیگری از جمله مشكلات هورمونی، عوارض مصرف برخی داروها و مهم‌تر از آن قرار گرفتن در دوره‌های همراه با استرس‌های روحی و روانی نیز می‌تواند در گرفتگی بینی موثر باشد. دكتر رزم‌پا در این ارتباط توضیح می‌دهد: مشكلات هورمونی در سه ماهه اول بارداری، حتی در دوره‌های نزدیك به عادت ماهانه یا كم‌كاری تیروئید می‌تواند از علل گرفتگی بینی باشد. همچنین افرادی كه داروهای فشار خون مصرف می‌كنند به گرفتگی بینی مبتلا می‌شوند. استرس نیز با تاثیر بر سیستم‌های سمپاتیك و پاراسمپاتیك (دستگاه سمپاتیك در واكنشهاى هیجانى مانند خشم و ترس وارد عمل مىشود، در حالى كه برعكس، سیستم پاراسمپاتیك از عمل سمپاتیك جلوگیرى كرده، باعث آرامش و سكون مىشود و در فعالیت‌هاى روزمره به طور طبیعى و آرام نقش دارد) میزان ترشحات و حالت تورمی بینی را تشدید می‌كند.
بینی را با شدت تخلیه نكنید
به گفته دكتر رزم‌پا، افرادی كه دچار گرفتگی بینی همیشگی هستند، باید از تخلیه بینی‌شان با فشار و بشدت خودداری كنند. این متخصص اضافه می‌كند: از آنجا كه بینی به گوش میانی متصل است، وارد آمدن فشار ناگهانی به پرده گوش با تخلیه شدید بینی می‌تواند به وارد آمدن آسیب به پرده گوش و در مواردی پارگی آن منجر شود. به همین علت، شست‌وشوی بینی با سرم‌های نمكی به طور روزانه و هر چند ساعت یك بار توصیه می‌شود.
گرفتگی بینی را درمان كنید
شاید بسیاری از افراد با بینی‌شان كه نمی‌توانند از طریق آن براحتی نفس بكشند، به نوعی همزیستی دست پیدا كرده باشند؛ اما گرفتگی بینی درمان‌نشده می‌تواند به بیماری‌هایی چون مشكلات خواب، عفونت گوش، آسم و حتی عوارضی چون خرخر كردن تبدیل شود. همچنین اكثر افرادی كه دچار گرفتگی بینی هستند، معمولا با دهان باز تنفس می‌كنند و همین امر باعث خشكی دهانشان می‌شود. رفع گرفتگی بینی در نوزادان و كودكان نیز از نظر تنفسی بسیار اهمیت دارد. دكتر رزم‌پا در ارتباط با روش‌های تشخیصی و درمانی گرفتگی بینی یا رینیت می‌گوید: مهم‌ترین راه تشخیص، بعد از گرفتن تاریخچه بیماری و این كه بیمار از چه موقع دچار گرفتگی بینی شده و شدت گرفتگی چقدر بوده، معاینه پزشك است. یعنی در اغلب موارد، از طریق معاینه داخل بینی، علت گرفتگی مشخص می‌شود. در مواردی كه علت گرفتگی بینی از طریق معاینه قابل تشخیص نباشد، از طریق آندوسكوپی، رادیوگرافی و سی‌تی‌اسكن می‌توان مشكل را ارزیابی و برای تجویز درمان‌های دارویی یا حتی جراحی تصمیم‌گیری كرد.
البته جراحی انحراف یا پولیپ بینی هم همیشه به نفع بیمار نیست و انجام آن باید در صورت ضرورت و توسط پزشك متخصص صورت بگیرد.