دیابت بیماری مزمنی است که نیاز به مراقبت و کنترل دائمی دارد، به ویژه در ایام خاصی مانند نوروز که مصرف شیرینی و تنقلات افزایش می یابد؛ محدود کردن مصرف مواد غذایی تهیه شده با قندهای ساده یکی از این مراقبت ها است که علاوه بر کنترل بیماری، احتمال ابتلا به آن را نیز کاهش می دهد.
توصیه های نوروزی رئیس انجمن دیابت ایران
دیابت زمانی بروز می کند که بدن از عهده تولید انسولین به میزان کافی و یا استفاده موثر از آن برنیاید.
انسولین هورمونی است که از لوزالمعده ترشح می شود و بدن بدون آن نمی تواند انرژی مورد نیاز را از موادغذایی مصرفی به دست آورد.
موادغذایی در بدن به نوعی قند به نام گلوکز تبدیل می شوند و انسولین به گلوکز کمک می کند که برای تبدیل شدن به انرژی، وارد سلول های بدن شود. بدون انسولین، گلوکز به جای ورود به سلول در بدن جمع می شود.
در مناسبت های خاص به ویژه ایامی همچون نوروز که با شادی و دید و بازدید همراه است، طبق آداب کهن ایرانیان رسم بر این است که با تنقلاتی همچون انواع شیرینی و شکلات که اغلب با قندهای ساده تهیه شده اند، از میهمانان پذیرایی شود و در نتیجه میزان مصرف این گونه موادغذایی در این ایام به میزان قابل توجهی افزایش می یابد.
افزایش ناگهانی مصرف هر نوع ماده غذایی و برهم خوردن تعادل و رژیم غذایی که افراد در طول سال آن را رعایت می کردند، سبب ایجاد نوعی شوک غذایی می شود که می تواند آسیب جدی به سلامت به ویژه افراد دیابتی وارد کند.
تحقیقات نشان می دهند که مصرف بیش از حد قندهای ساده به صورت آشکار و نهان (در برخی موادغذایی مانند کیک، بیسکویت، شیرینی ها و دسرها) نه تنها می تواند سلامت افراد دیابتی را به خطر اندازد، بلکه احتمالا زمینه ای نیز برای بروز دیابت در افراد غیردیابتی ایجاد می کند.
دکتر 'اسدالله رجب' رئیس انجمن دیابت ایران در گفت و گو با خبرنگاران، با توصیه به پرهیز از مصرف بی رویه شیرینی ها و تنقلات چرب و شیرین در طول زندگی برای پیشگیری از ابتلا به دیابت و یا تشدید آن، گفت: نیاز روزانه بدن به گلوکز از طریق برخی موادغذایی مانند نان، برنج، سیب زمینی، ماکارونی، میوه ها و لبنیات تامین می شود و دیگر نیازی به مصرف سایر موادغذایی دارای قندهای ساده نیست.
وی توضیح داد: قندهای ساده، میزان قندخون را به سرعت افزایش می دهند بنابراین مصرف آنها برای افراد دیابتی بسیار خطرناک است چراکه افزایش ناگهانی قندخون می تواند مشکلات جدی ایجاد کند.
رجب افزود: لازم است از مصرف مواد غذایی تهیه شده با قندهای ساده به عنوان میان وعده های غذایی نیز پرهیز و به جای آن از میان وعده هایی مانند میوه ها و آب میوه های طبیعی استفاده شود.

سازمان جهانی بهداشت سال های قبل اعلام کرده بود که می توان تا 10 درصد از کالری روزانه را از طریق مصرف قندهای ساده تامین کرد، اما اکنون این میزان را به کمتر از پنج درصد کاهش داده است.
این مساله نشان از اهمیت و حساسیت موضوع دارد و تاکیدی است برای تمام افراد اعم از دیابتی و غیردیابتی که دقت لازم را در مصرف این گونه داشته باشند و میزان آن را محدود کنند.
درحال حاضر، حدود 400 میلیون نفر در جهان به بیماری دیابت مبتلا هستند و در ایران نیز تعداد مبتلایان به این بیماری هفت میلیون نفر است که گفته می شود سالانه بین 200 تا 300 هزار نفر به این تعداد افزوده می شود.

**اصل ضروری برای دیابتی ها در نوروز
بر این اساس، مواردی وجود دارد که باید در نوروز رعایت شود؛ رژیم غذایی و تغذیه افراد در تعطیلات و سفرهای نوروزی دچار تغییر می شود و این مساله می تواند برای بیماران به ویژه مبتلایان به دیابت مشکل ساز باشد.
یکی از راه های کمک کننده کنترل سطح قندخون است؛ توجه نکردن دیابتی ها به میزان قندخون سبب آسیب به اندام های مختلف بدن دیابتی ها از جمله کلیه ها، پاها و چشم ها می شود که در برخی موارد این عوارض غیرقابل جبران و بازگشت است.
پزشکان توصیه می کنند، مبتلایان به دیابت نوع یک یا دو در هنگام سفر یا دید و بازدیدهای نوروزی همواره به میزان قندخون خود توجه و لوازم مورد نیاز برای اندازه گیری و کنترل را به همراه داشته باشند.

رئیس انجمن دیابت ایران در مورد معیارهای سنجش قندخون گفت: در صورتی که قندخون فردی زیر 100 میلی گرم درصد پیش از صرف غذا و زیر 140 میلی گرم درصد دو ساعت پس از صرف غذا باشد، آن فرد دیابت ندارد.
رجب افزود: همچنین مبتلایان به دیابت که پس از صرف غذا، سطح قندخون بین 90 تا 130، دو ساعت پس از صرف صبحانه و ناهار سطح قند خون زیر 160 و پیش از خواب سطح قند خون 180 میلی گرم درصد داشته باشند، بیماری خود را به خوبی کنترل کرده اند اما اگر قندخون آنها از این میزان بیشتر شود، باید فورا نسبت به پایین آوردن آن اقدام کنند.

** کنترل دیابت در سفرهای نوروزی
یکی از رفتارهای مرسوم در ایران به ویژه در دهه های اخیر، انجام سفر و گشت و گذار در طبیعت در ایام فراغت تعطیلات نوروزی است؛ در این سفرها معمولا رژیم غذایی افراد تغییر می کند و به دلیل قرارگرفتن در آب و هوای مناسب، معمولا پرخوری بیشتر می شود که نوساناتی در میزان قندخون بیماران دیابتی ایجاد می کند.
بنابراین، لازم است دیابتی ها برنامه منظم غذایی و کنترلی را در سفرهای خود درنظر بگیرند؛ رئیس انجمن دیابت ایران در این مورد توصیه کرد: افراد دیابتی باید لوازم کنترل و اندازه گیری قندخون شامل انسولین، داروهای خوراکی پایین آورنده قندخون، سرنگ و قلم انسولین، نوار برای کنترل قندخون، باتری دستگاه اندازه گیری قندخون و الکل یا پد الکی را در سفر به همراه داشته باشند.
وی افزود: کودکان و نوجوانان دیابتی معمولا به دلیل افزایش فعالیت های جسمی در سفر دچار افت ناگهانی قندخون می شوند که آنها را با خطر بروز تشنج روبرو می کند؛ این افراد باید همیشه آمپول 'گلوکاگن' را به همراه داشته باشند تا در صورت بروز افت قندخون بلافاصله آن را تزریق کنند تا دچار تشنج نشوند.
رجب ادامه داد: این افراد همچنین می توانند در شرایط سفر حدود 30 میلی گرم درصد انسولین کمتری مصرف کنند.

** دیابتی های بدکنترل
به دیابتی هایی که قندخون بالای 180 دارند، دیابتی های بدکنترل گفته می شود.
رئیس انجمن دیابت ایران به این افراد توصیه کرد: به منظور پیشگیری از ابتلا به عوارض ناشی از قندخون بالا، از مصرف مواد قندی که سریع جذب می شوند و معمولا در تنقلات نوروزی مقدار زیادی از آنها وجود دارد، پرهیز کنند.
رجب با بیان این که به طور کلی برای دیابتی های بدکنترل ممنوعیت های غذایی زیادی وجود دارد که باید مورد توجه قرار گیرد، افزود: برای دیابتی های خوب کنترل (دارای قندخون پایین تر از 180) ممنوعیت غذایی وجود ندارد و می توانند به طور محدود از این تنقلات استفاده کنند اما باید قندخون خود را پیش از مصرف اندازه گیری کنند.
وی همچنین در مورد مصرف آب برای دیابتی ها گفت: در مورد میزان مناسب مصرف روزانه آب، پزشکان و متخصصان نظرهای متفاوتی دارند. برخی معتقدند افراد زمانی که احساس تشنگی کردند باید آب بنوشند اما عده ای دیگر معتقدند هر فرد باید برای حفظ سلامت خود روزانه هشت لیوان آب بنوشد.
رجب افزود: با این حال به افراد دارای سن بالای 70 سال به ویژه مبتلایان به دیابت توصیه می شود میزان زیادی آب مصرف کنند، این افراد معمولا احساس تشنگی نمی کنند و از همین رو آب کمتری مصرف می کنند که باید بدانند بدن آنها به آب نیاز دارد و باید به مصرف مناسب روزانه آب توجه داشته باشند.

** رانندگان دیابتی
رئیس انجمن دیابت ایران به رانندگان دیابتی نیز توصیه کرد: پیش از سفر قندخون خود را اندازه گیری کنند و در صورتی که قندخون آنها کمتر از 120 میلی گرم درصد بود، باید مقداری مواد غذایی قندی مصرف کنند تا قندخون آنها متعادل شود.
رجب افزود: همچنین این افراد باید هر دو تا سه ساعت یک بار قندخون خود را اندازه گیری و در صورت نیاز، با توقف در مسیر مقداری موادغذایی مصرف کنند تا دچار افت قندخون در هنگام رانندگی و مواجهه با خطرات احتمالی نشوند.
وی به افرادی نیز که با اتوبوس یا قطار سفر می کنند، توصیه کرد: به ویژه در مسیرهای طولانی، لازم است هر چند وقت یک بار در راهروی قطار یا اتوبوس قدم بزنند تا دچار عوارض ناشی از یکجانشینی طولانی مدت نشوند.
رئیس انجمن دیابت ایران افزود: افرادی هم که با هواپیما سفر می کنند، لازم است ساعت رسیدن به مقصد را بدانند و به نسبت فاصله مبدا تا مقصد، مصرف انسولین را زمان بندی کنند.
وی تاکید کرد: افرادی که به کشورهای دیگر سفر می کنند، باید متناسب با اقامت خود در آن کشور، انسولین به همراه داشته باشند زیرا ممکن است انسولینی که در آن کشور خریداری می شود، با نوع مصرفی آنها همخوانی نداشته باشد.

بیماری دیابت شامل نوع یک، نوع 2 و دیابت بارداری است؛ دیابت نوع یک در اثر کمبود یا نبود انسولین در بدن به وجود می‏ آید بنابراین افراد مبتلا به این نوع دیابت نیازمند تزریق انسولین هستند.
این نوع دیابت که به آن دیابت جوانی نیز گفته می شود بیشتر در کودکان و نوجوانان بروز می یابد و عامل ژنتیکی دارد. گفته می شود حدود 10 تا 15 درصد دیابتی ها مبتلا به دیابت نوع یک هستند.
دیابت نوع 2 در اثر اختلال در تولید انسولین بروز می یابد و طبق آمارهای جهانی، 90 درصد بیماران دیابتی در جهان، مبتلا به نوع 2 آن هستند.
تشنگی، پر ادراری، پر نوشی، کاهش وزن، گرسنگی و خستگی شدید از علایم دیابت نوع یک است، اما دیابت نوع 2 علامت مشخصی ندارد و به همین دلیل از آن به عنوان بیماری خاموش نام برده می شود.
در صورت پیشرفت دیابت نوع 2، به تدریج علایمی مانند علایم دیابت نوع یک در بیمار بروز می کند. علاوه بر این عفونت های مکرر به ویژه عفونت دستگاه ادراری، تاری دید، بهبود دیرهنگام زخم ها و احساس سوزش و بی حسی در انگشتان پا نیز از دیگر علایم این بیماری در زمان پیشرفت آن است.
دیابت حاملگی نیز نوع دیگری از دیابت است که به طور ناگهانی در زمان بارداری بروز می‏ کند و میزان شیوع آن در مناطق مختلف دنیا متفاوت است.