زخم گوارشی یا " اولسر پپتیک " قرن‌هاست که انسان‌ها را گرفتار کرده است. علت دقیق این عارضه نامعلوم بود. امروزه می دانیم که یک میکروب عامل این بیماری است: باکتری به نام " هلیکوباکتر پیلوری " . معده شما یک از بدترین جاها برای رشد یک میکروب است. در واقع هلیکوباکتر پیلوری تنها باکتری است که می‌تواند در معده زنده بماند و رشد کند.
این باکتری بقای خود را مدیون خواص متعددی است که توضیح‌دهنده قدرت سازگاری منحصر به فرد آن است. این باکتری بقای خود را مدیون خواص متعددی است که توضیح‌دهنده قدرت سازگاری منحصر به فرد آن است.
اول اینکه این میکروب به مقدار کمی اکسیژن برای ادامه حیات نیاز دارد.
دوم اینکه شکل مارپیچی آن به این باکتری اجازه می‌دهد در میان لایه مخاطی پوشاننده پوشش معده خود وارد کند.
سوم اینکه این باکتری تا حداکثر هفت پروتئین شلاق‌مانند دارد که از انتهای باکتری بیرون زده‌اند و ان را درون لایه مخاطی حرکت می‌دهند.
چهارم اینکه این باکتری دارای گیرنده‌های مخصوصی است که به آن امکان می‌دهد هنگامی که راه خود را در میان مخاط بگشاید و به سلول‌های پوشش معده بچسبد.
هلیکوباکتر پیلوری یک خاصیت دیگر هم دارد که از همه مهم‌تر است. این باکتری می‌تواند مولکول‌های " اوره " ـ ماده شیمیایی که در بافت‌ها و مایعات بدنی انسان وجود دارد ـ را تجزیه کند. این فرآیند باعث ایجاد آمونیاک و دی‌اکسید کربن می شود ، که غلاف ابرمانندی در اطراف باکتری به وجود می‌‌‌آورد که آن را اسید معده که باکتری‌های معمولی را می‌کشد ، حفاظت می‌کند.
این توانایی برای تجزیه اوره امتیاز بزرگی برای هلیکوباکتر پیلوری است ، اما پزشکان این خاصیت را به امتیازی برای خودشان بدل کرده‌اند ، به این ترتیب که با " آزمون تنفسی اوره " وجود عفونت با این باکتری را تشخیص می‌دهند.
چه کسی هلیکوباکتر می‌گیرد ؟
بر اساس بهترین تخمین‌ها حدود نیمی از جمعیت جهان با هلیکوباکتر پیلوری آلوده هستند و این شیوع آن را شایع‌ترین عفونت باکتریایی در انسان‌ها می‌سازند. از آنجایی که این ارگانیسم تنها از طریق آب و غذا منتقل میشود که با مواد مدفوعی عفونی انسان آلوده شده باشند ، عفونت با هلیکوباکتر پیلوری بیش از همه در مناطقی شایع هستند که ازدحام جمعیت ، بهداشت نامناسب و عدم رعایت کافی نظافت وجود داشته باشند. در کشورهای رو به توسعه مثل بعضي مناطق ايران شیوع عفونت با این باکتری به 80 درصد می رسد. میزان عفونت با این باکتری در یک کشور بر حسب سن و وضعیت اجتماعیـ اقتصادی متفاوت است.
هلیکوباکتر چگونه آسیب می‌رساند ؟ هلیکوباکتر پیلوری بر خلاف باکتری‌های استرپتوکوک و استافیلوکوک که روی پوست یا در گلو قرار دارند ، بدون اینکه التهابی ایجاد کنند ، همیشه باعث التهاب میشود ، و در این مورد التهاب معده یا " گاستریت " به وجود می‌آید.
این باکتری انواع مختلفی از سموم را ایجاد می‌کند که گلبول‌های سفید را تحریک می‌کند تا پروتئین‌های کوچکی ( سایتوکاین‌ها ) را تولید کنند. این مواد به نوبه خود چرخه التهاب را بیشتر تشدید می‌کنند. سویه‌هایی از هلیکوباکتر که حاوی یک ژن خاص به نام cagA را داشته باشند ، بیشتر از همه آسیب‌رسان هستند. با این حال حتی این گونه‌ها نیز از پوشش معده به سایر نقاط بدن گسترش پیدا نمی‌کنند.
گرچه هر کسی که هلیکوباکتر پیلوری را داشته باشد ، دست کم درجاتی از گاستریت را دارد ، اکثریت عمده این افراد بدون علامت هستند و حالشان خوب باقی می ماند. سیگار کشیدن خطر زخم‌های گوارشی و سرطان‌های مربوط به هلیکوباکتر پیلوری را افزایش می دهد ، و همچنین درمان آنتی بیوتیکی این عفونت را مشکل‌تر می‌کند.
تشخیص
آسان‌ترین راه تشخیص هلیکوباکتر پیلوری انجام یک آزمایش خونی است که می‌تواند پادتن‌ها یا آنتی‌بادی‌هایی را شناسایی کند که در پاسخ به عفونت تشکیل می شوند. علیرغم آسانی انجام آزمایش خون ، این شیوه دارای دو محدودیت است. اول اینکه نمی‌تواند میان یک عفونت فعال که باعث بیماری میشود و یک عفونت نهفته که علائمی ایجاد نمی‌کند ، تفاوتی قائل شود.
دوم اینکه آزمایش خون نمی‌تواند بگوید که آیا درمان باعث معالجه بیماری و ریشه‌کنی باکتری شده است یا نه ، چرا که پادتن‌های ضد باکتری مدتها پس از نابودی آن در خون باقی می‌مانند. با این وجود اگر میزان پادتن قبل از درمان بسیار بالا باشد ، نشان‌دهنده عفونت فعال است ، در حاليكه کاهش شدید پس از درمان بیانگر موفقیت آن است.
دو آزمایش غیرتهاجمی دیگر که به پزشکان امکان می‌دهند که عفونت فعال با هلیکوباکتر پیلوری را تشخیص دهند و با دقت بسیار معالجه بیماری را ارزیابی کنند. آزمون جدیدتر میزان پرئتئین‌های باکتری را در نمونه مدفوع شناسایی می‌کند. حدود 94 درصد بیماران دارای عفونت فعال هلیکوباکتر پیلوری آزمایش مدفوع مثبت است ـ و اگر درمان موفقیت‌آمیز باشد ، نتیجه آزمایش تقریبا همه این افراد یک تا چهار هفته پس از درمان منفی میشود.
آزمون قدیمی‌تر بر توانایی هلیکوباکتر پیلوری در تجزیه اوره متکی است. " آزمایش تنفسی اوره " یک شیوه سریع ، دقیق و ایمن برای شناسایی هلیکوباکتر پیلوری استـ و از آنجایی که تنها باکتری‌های فعال را شناسایی می‌کند ، می‌تواند برای آزمایش معالجه باکتری به کار رود.
اغلب بیمارانی که گمان می‌رود هلیکوباکتر پیلوری داشته باشند ، می‌توانند با یکی از این سه آزمایش غیرتهاجمی تشخیص داده شوند: آندوسکوپی و نمونه‌برداری بافتی و اما قدیمی ترین آزمایش برای هلیکوباکتر پیلوری که یک شیوه تهاجمی است که استاندارد طلایی باقی می ماند : آندوسکوپی و نمونه‌برداری بافتی. پیش از آندوسکوپی به بیمار یک داروی مسکن داده میشود و یک ماده بیحسی به گلوی او اسپری میشود. سپس پزشکان لوله فیبر نوری آندوسکوپ را از طریق دهان به معده می‌فرستند.
آنها پوشش معده را بررسی می‌کنند و بیوپسی یا تکه‌برداری انجام می‌دهند. برای تشخیص سریع می‌توان نمونه بافت معده را از لحاظ وجود آنزیم هلیکوباکتر پیلوری که اوره را تجزیه می‌کند ، مورد آزمایش قرار داد. متخصصان آسیب‌شناسی با استفاده از میکروسکوپ و رنگ‌آمیزی‌های مخصوص می‌توانند خود باکتری را نیز در مخاط معده ببینند و آن را از لحاظ حساسیت به انواع پادتن‌ها مورد آزمایش قرار دهند.
سایر عوامل ایجاد زخم‌های گوارشی استرس و رژیم غذایی را فراموش کنید. تنها سه علت ثابت‌شده برای زخم گوارشی وجود دارد. شایع‌ترین علت هلیکوباکتر پیلوری است. یک علت بسیار نادر دیگر " گاسترینوم " است: تومورهای اثنی‌عشر یا دوازدهه که با تولید هورمونی به نام گاسترین ترشح بیش از حد اسید معده و ایجاد زخم را باعث می‌شوند.
یک علت بسیار شایع دیگر مصرف قرص‌های " ضدالتهابی غیراستروئیدی " ( NSAIDs ) مانند آسپیرین ، ایبوپروفن ، ناپروکسن و ... است. تقریبا همه زخم‌هایی که بوسیله هلیکوباکتر پیلوری ایجاد نمی‌شوند ، ناشی از این گروه داروها است. همه این داروها می‌توانند باعث التهاب ، ایجاد زخم ، یا خونریزی به خصوص در سالمندان شوند.
درمان وقتی صحبت عفونت میشود ، همه به یاد آنتی‌بیوتیک و علاجی فوری می افتند. این شیوه برای بسیاری از باکتری‌ها موثر است ـ اما نه برای هلیکوباکتر پیلوری ، که توانایی غریبی برای مقاوم‌شدن به آنتی‌بیوتیک‌ها دارد.
خوشبختانه پزشکان می‌توانند با استفاده از درمان ترکیبی آنتی‌بیوتیک بر این مشکل فائق آیند. بسیاری از برنامه‌های درمانی در دسترس هستند؛ در همه آنها ترکیبی از دست کم دو آنتی‌بیوتیک به علاوه یک یا داروی خنثی‌کننده اسید به کار می‌روند.يكي از اين برنامه ها عبارتست از
1ـ مترونيدازول
2ـ تتراسيكلين
3ـ بيسموت
4ـ امپرازول