ملاتونین که هورمون شب نامیده می شود، از نظر شیمیایی یک اسید امینه ساده است به نام "ان-استیل-۵-متوکسی تریپتامین" .این هورمون در سال ١٩۵٨ میلادی توسط "آرون لرنر" کشف شد.ملاتونین درغده صنوبری یا پینه‌آل(غده کوچکی در مغز)،شبکیه چشم وگلبول های خون تولید می شود .
اثرات ملاتونین بر بدن
ملاتونین، نقشی اساسی در خواب دارد و به تنظیم چرخه خواب و بیداری در بدن کمک می کند . نور، مانع تولید آن و تاریکی، محرک تولیدش است لذا بیشترین مقدار تولید ملاتونین در بدن، در شبها است (١٠ برابر میزان آن در روز). این هورمون، به کاهش تعداد دفعات بیداری در شب و بهبود کیفیت خواب کمک می کند.از طرفی با کاهش ٢ تا ۴ دهمی درجه حرارت بدن در شب، فعل و انفعالات بیوشیمیایی را کاهش می دهد واین کاهش درجه حرارت بدن، پیر شدن ارگان ها را به تاخیر می اندازد . ملاتونین از طریق کند کردن متابولیسم در شب، از گردش خون و قلب نیز محافظت می کند. شاید قوی ترین اثر ضد پیری ملاتونین به این علت است که این هورمون قوی ترین گیرنده و جذب کننده رادیکال های آزاد بدن است. از آنجا که ملاتونین، یک ملکول کوچک است، می تواند به هر سلول یا نقطه بین سلولی وارد شود. به ویژه در بخش های مشخصی از مغز و حتی در جدار و دیواره عروق و رگها .به همین دلیل می تواند اغلب به عنوان تنها گیرنده و جذب کننده رادیکال های آزاد وارد شود. چنین به نظر می رسد که ملاتونین می تواند پیدایش آب مروارید چشم را نیز به تاخیر بیاندازد و برای مداوا و درمان آسیب های مغزی ناشی از بیماری صرع، سکته مغزی و صدمات مغز ی مفید باشد.مقدار کافی ملاتونین در بدن، تاثیرات مثبتی بر وضعیت روحی-روانی انسان می گذارد.همچنین اثر تحریک کننده ملاتونین بر روی سیستم ایمنی بدن، ثابت شده است "لنفوسیت های تی-اچ-١" تحت تاثیر ملاتونین می توانند "اینترلویکین-٢" بیشتری تولید کنند و تولید "ای.اف.ان. گاما" را تقویت و بدین ترتیب عملکرد ایمنی بدن را تنظیم نمایند. ملاتونین تاثیر سیتوتوکسیکی سلول های کشنده طبیعی (NK-cell) را افزایش می دهد. ملاتونین قادر است اثرات هورمون "کورتیزول" را که موجب کاهش قدرت ایمنی می شود ،خنثی کند. اثر آن در پیشگیری از سرطان به خاطر اثر این هورمون در حفاظت از سلول ها در برابر رادیکال های آزاد ، تحریک قدرت ایمنی بدن و کاهش متابولیسم بدن در شب است. بدن بدین ترتیب در شرایطی قرار می گیرد تا سیستم هایی را ترمیم کند که در روز نابوده شده اند است . ملاتونین تولید هورمون مردانه تستوسترون را نیز متوقف می کند که در پیدایش سرطان پروستات نقش دارد.همچنین از فعالیت تخمدان ها و بیضه ها جلوگیری می کند. ملاتونین، فاکتورهای استرس که چون کورتیکواستروئیدها در غده فوق کلیوی تولید شده و استرس زا هستند را کنترل و نابود می کند. هورمون آدرنالین که عملکردی مخالف ملاتونین داشته و هورمون انرژی نام دارد ، در تمام شرایط انرژی و نیروی مورد نیاز بدن را تامین می کند و در حالیکه ترشح آدرنالین، فشارخون، ضربان قلب و مصرف قند را افزایش می دهد، ملاتونین با این مصرف بالای انرژی مقابله کرده، هورمون های استرس و فشارخون را کاهش می دهد و بدین ترتیب بدن را در برابر استرس حفظ می نماید.
راههای افزایش هورمون ملاتونین
تولید ملاتونین در بدن از طریق خودداری از مصرف سیگار ، یک فعالیت بدنی معمولی اما نه زیاد می تواند تقویت شود. شام نیز بایست در حد امکان ساده باشد و دیروقت صرف نشود.
تولید ملاتونین تابع تابش نور بر چشم است و با تاریک شدن، تولید ملاتونین توسط غده "پینه آل" نیز آغاز می شود. بدین خاطر بایست قبل از رفتن به رختخواب از کار در برابر صفحه کامپیوتر و دیدن تلویزیون خوداری شود و اتاق خواب نیز در حد ممکن تاریک باشد.
کاهش استرس روزانه از طریق تمرینات آرامبخش
مصرف غذاهای حاوی ملاتونین : ملاتونین در مواد غذایی خاص نظیر گوشت، موز ، سیب زمینی، جو، گوجه فرنگی، خیار، ترب، گردو ، بادام، فندق، بادام هندی موجود است.شیر گرم با عسل و ادویه هایی چون جوز هندی، هل، زنجبیل، دارچین و زعفران بطور غیرمستقیم میزان ملاتونین در بدن را افزایش می دهد.
مکمل ملاتونین :هدف مکمل های ملاتونین درمان اختلالات خواب است که البته از قرص های خواب ایمن تر است اما با این حال باید مراقب عوارض جانبی آن بود .ملاتونین را نباید در طول روز مصرف کرد و خانمهای باردار یا شیرده نباید این هورمون را مصرف نمایند.عارضه جانبی مهمی که اغلب افراد هنگام مصرف مکمل ملاتونین دچار آن می شوند، خواب‌آلودگی است، که البته بعد از قطع مصرف دارو برطرف می شود.بسیاری از پزشکان و متخصصان، مقدار مصرفی را معادل مقدار تولیدی بدن و در حدود یک تا سه میلی گرم، دو یا یک ساعت و نیم پیش از خواب، تجویز می کنند .ملاتونین در بزرگسالان با دوزهای متفاوت از 2دهم تا ۲۰میلی‌گرم مصرف می‌شود. دوز توصیه‌شده معمولا نیممیلی‌گرم است. با توجه به اینکه دوز مناسب ملاتونین از فردی به فرد دیگر تفاوت زیادی می کند و متناسب با سن است تاکید می شود که هر فردی برای مصرف مقدار صحیح دارو حتما با پزشک مشورت کند.
ملاتونین را می توان قرص تنظیم خواب موثری و قدرتمندی دانست که توسط شرکت دارو سازی سپید طب تولید و روانه بازار گردیده است. به گفته پزشکان و متخصصان این ماده (ملاتونین) در بدن آدمی و در غده صنوبری مغز تولید شده و بدن را در تنظیم چرخه خواب شبانه یاری می کند. علت اینکه میزان خواب موثر شبانه آدمی با گذشت سن، کمتر و کمتر می شود، کاهش تدریجی میزان ترشح این ماده است که کاهش آن با افزایش سن در بدن انسان رخ می دهد. پزشکان بر این عقیده هستند که جوانان به دلیل اینکه ملاتونین بیشتری در بدنشان دارند، بهتر و راحتر از افراد کهنسال به خواب می روند.
این مکمل موجب تقویت سیستم ایمنی بدن شده و از میزان رادیکالهای آزاد تولید شده در بدن نیز کم کرده و در بهبود خلق و خوی افراد نیز موثر باشد اما مهمترین وظیفه و تاثیر آن در بدن را می توان در بهبود کیفیت خواب شبانه دانست.