شاخص توده بدنی مقیاسی برای اندازه گیری میزان تناسب وزن نسبت به قد فرد است. این شاخص از طریق حاصل تقسیم وزن بر مجذور قد فرد محاسبه می شود. روش های مختلفی برای اندازه گیری شاخص توده بدنی استفاده می شود به جز تقسیم وزن بر قد که آن هم می تواند مقیاس های مختلفی داشته باشد، یک روش معمول دیگر اندازه گیری این شاخص از طریق محاسبه در نمودار است. به طوری که اگر محور افقی را وزن فرد به کیلوگرم در نظر بگیریم، محور عمودی نیز بر اساس قد تقسیم بندی شده است؛ بنابراین با محاسبه نقطه مورد نظر می توانیم بسنجیم که آیا قد فرد مورد نظر در طیف مناسب قرار گرفته یا اینکه از کمبود یا اضافه وزن رنج می برد.

این شاخص ابتدا در سال 1972 در یک مجله علمی مطرح شد و از آن پس به عنوان یکی از معتبر ترین مقیاس های برای اندازه گیری احتمال اضافه یا کمبود وزن استفاده می شود. این شاخص به دلیل افزایش بی سابقه چاقی در جوامع صنعتی به سرعت مورد قبول و استفاده پزشکان و متخصصین تغذیه قرار گرفت و سادگی محاسبه آن حتی توسط افراد غیر حرفه ای باعث شد که به یکی از روش های بی هزینه اما ارزشمند برای محاسبه تناسب اندام توسط هر فرد علاقمندی تبدیل شود.


طبقه بندی ها
رواج استفاده از شاخص توده بدنی به این علت است که به فرد این امکان را می دهد که تناسب وزن خود را نسبت به قد و قامت خود محاسبه کند. سازمان جهانی بهداشت، شاخص توده بدنی زیر 18.5 را به عنوان کم وزنی یا علامت سوءتغذیه تلقی می کند که اثار منفی ماندگاری بر سلامت جسمی و ذهنی افراد وارد می آورد . از سوی دیگر نیز شاخص بالای 25 را به عنوان اضافه وزن و بالای 30 را چاق در نظر گرفته است.

شاخص های توده بدنی

زیر 18.5:         کمبود وزن (Underweight)
18.5 تا 24.9:   وزن نرمال (Normal Weight)
25 تا 29.9 :     اضافه وزن (Overweight)
30 تا 34.9:      چاقی درجه ۱ (Obesity Class I)
35 تا 39.9:      چاقی درجه ۲ (Obesity Class II)
بیشتر از 40:    چاقی مفرط و مرگبار (Morbid Obesity)
 
در سال 1994 تحقیق آزمایش ملی سلامت و تغذیه اعلام کرد که حدود 59% از مردان و 49% از زنان دچار اضافه وزن یا همان شاخص توده بدنی بالای 25 هستندو چاقی مفرط یعنی BMI بالای 40 تنها در 2 در صد مردان و 4% از زنان وجود داشت. در سال 2007 یک تحقیق مشابه دیگر نشان داد که اضافه وزن یا چاقی 63% جمعیت مردم امریکا را درگیر کرده که  26% از این افراد را مردم چاق یعنی با بالای 30 تشکیل می دهند. نظرات مختلفی در مورد آستانه کم وزنی در زنان وجود دارد. برخی از پزشکان شاخص توده بدنی بین 18.5 تا 20 را به عنوان حداقل وزن طبیعی برای زنان در نظر می گیرند و برخی دیگر 19 را مرز می دانند. به هر حال BMI حدود 15 به طور معمول علامتی از سوءتغذیه و حالت قحطی زدگی شناخته می شود و BMI زیر 17.5 به عنوان یکی از علائم اختلال خوردن (لاغری مرضی) anorexia nervosa  برای زنان و دختران جوان در نظر گرفته می شود.

شاخص توده بدنی برای کودکان
BMI به طور متفاوتی برای کودکان محاسبه می شود گر چه روش کار تقریبا مشابه بالغین است اما برای کودکان درصدی را برای مقایسه کودک با کودکان هم سن و هم جنسیت او فراهم می کند.BMI زیر 5 درصد به عنوان کم وزنی و بالای 95% به عنوان چاق در افراد زیر 20 سال در نظر گرفته می شود. کودکان و نوجوانان زیر 20 سال با BMI بین 85 تا 95 درصد دارای اضافه وزن شمرده می شوند. مطالعات اخیر در بریتانیا نشان می دهد که شاخص دختران بین 12 تا 16 ساله به طور متوسط حدود 1 کیلوگرم بر متر مربع (1.0 kg/m2) نسبت به پسران بیشتر هستند.
 
کودکان و شاخص توده بدنی
 
روش تفسیر وضعیت وزنی کودکان زیر ۱۸ سال براساس جداول صدک BMI برای سن به این ترتیب است:
صدک BMI وضعیت وزنی
ـ کمتر از صدک ۵: کمبود وزن
ـ صدک ۵ تا ۸۵: وزن نرمال
ـ صدک ۸۵ تا ۹۵: در معرض خطر
ـ بالای صدک ۹۵: اضافه وزن
 
تفاوت های نژادی
شاخص توده بدنی با عددهای داده شده تقریبا برای مردم کشورهای غربی صنعتی مشابه است ولی این میزان در سایر کشورها و برای مردم سایر نژآدها متفاوت است. برای مثال در ژاپن شاخص توده بدنی نرمال باید بین 18.5 تا 23 باشد این در حالی است که تقریبا این میزان برای کشور های غربی 25 است.

شاخص توده بدنی در ایران نیز مورد بررسی قرار گرفته برای مثال حد بالای BMI نرمال برای مردان 25.21 و برای زنان 23.35 است.

پیامدهای اضافه وزن و چاقی بر سلامت
طیف های مختلف BMI بر اساس رابطه بین وزن بدن و بیماری ها و مرگ تعیین شده است. افراد دارای اضافه وزن یا چاق شانس بیشتری برای ابتلا به بیماری های مختلف و مشکلات سلامتی هستند که از آن جمله اند:

- فشار خون بالا
- چربی خون بالا ( LDL بالا، HDL  پائین، و سطوح بالای تریگلیسیرید در خون)
- دیابت نوع 2
- بیماریهای قلبی عروقی
- سکته
- بیماری کیسه صفرا
- آرتروز استخوانی
- اختلالات خواب
- برخی از انواع سرطان (سینه، مقعد، رحم و ...)
 
فاکتورهای خطرزا
بیماری های ذکر شده در بالا، از جمله بیماری های مرتبط با چاقی هستند در صورتی که اضافه وزن یا چاقی شما همراه با دست کم دو مورد از فاکتورهای خطر نیز باشد، احتمال ابتلای شما به این بیماری ها چندین برابر می شود. عوامل خطرزا یا فاکتورهای خطر عبارتند از:

- فشار خون بالا
- سطح بالای کلسترول بد در خون LDL
- سطح پائین کلسترول خوب در خون HDL
- چربی خون بالا ( تریگلیسیرید بالا)
- قند خون بالا
- سابقه خانوادگی بیماری قلبی
- عدم فعالیت بدنی و ورزش
- مصرف سیگار و الکل
 
برای افرادی که شاخص توده بدنی آنها 30 و بالاتر از آن است و یا کسانی که دچار اضافه وزن هستند ( BMI بین 25 تا 29.9) و یک یا دو مورد از فاکتورهای خطر را دارند پیشنهاد می کنیم که وزن خود را کاهش دهند. حتی یک کاهش وزن جزئی ( 5 تا 10 درصد وزن فعلی شما) می تواند به کاهش خطر ابتلای شما به بیماری های مرتبط با چاقی کمک کند.

افرادی که اضافه وزن دارند، و فاکتورهای خطر کمتر از 2 مورد دارند، نیز گرچه خطر ابتلا به بیماریهای مرتبط با چاقی کمتری دارند اما هنوز باید مراقب افزایش وزن خود باشند و سعی در کاهش هر چه بیشتر وزن خود داشته باشند.

شکل چاقی
معمولا شکل چاقی به دو صورت تقسیم می شود: چاقی سیبی شکل و چاقی گلابی شکل. در چاقی سیبی شکل، چربی اضافی در اطراف شکم انباشته شده است. در چاقی گلابی شکل نیز چربی اضافی در باسن و ران ها جمع شده است، چاقی سیبی شکل به نسبت چاقی گلابی شکل، خطر بیشتری برای سلامتی دارد و افراد مبتلا به چاقی سیبی بیش از سایرین دچار پرفشاری خون، دیابت نوع ۲ و بیماری قلبی می‌شوند. اگر دور کمر در آقایان بیشتر از ۱۰۲ سانتیمتر و در خانمها بیشتر از ۸۸ سانتیمتر باشد،  چاقی سیبی شکل در مورد آنها مطرح می شود. البته این اعداد برای زنان باردار و شیرده کاربرد علمی ندارد.

 
 
برخی از محدودیت های استفاده از شاخص توده بدنی
گرچه شاخص توده بدنی به طور معمول برای همه زنان و مردان نتایج قابل اعتمادی را نشان می دهد اما مثل هر چیز دیگری محدودیت ها و مرزهایی هم دارد برای مثال:

- این شاخص ممکن است برای ورزشکاران و افرادی که بافت ماهیچه ای مستحکم و متراکم دارند، با ضریب خطا همراه باشد و BMI آنها را بالاتر از میزان واقعی نشان دهد زیرا اضافه وزنی را که به دلیل بافت ماهیچه ای به وجود آمده است را با چربی اضافی بدن اشتباه می گیرد.

- در مورد استفاده از این شاخص برای سالمندان نیز محدودیت هایی وجود دارد زیرا ممکن است در مورد اضافه وزن این افراد را کمتر از حد واقعی نشان دهد زیرا هر فردی که دچار کاهش بافت و تراکم ماهیچه ای شده باشد ممکن است BMI واقعی خود را به دلیل تراکم آب یا چربی در واحد حجم به درستی تشخیص ندهد.

- محاسبه شاخص توده بدنی برای زنان باردار کاربرد ندارد.

- در افراد زیر 18-20 سال باید از روش محاسبه شاخص توده بدنی برای کودکان استفاده کرد تا اعداد به دست آمده واقعی باشند.