در تحقیقات سال‌های اخیر در مورد گیاهان موثر در مشکلات عصبی (روحی روانی) تعدادی گیاه به عنوان شاخص انتخاب شده‌اند، از آن جمله گل ساعتی، سنبل‌الطیب، اکلیل کوهی، اسطوخودوس، بادرنجبویه و علف چای می‌باشد.

یکی از رایج‌ترین اختلالات روانی کاهش یا عدم آرامش است. گرچه تلاش محققان و دانشمندان باعث کشف داروهای شیمیایی متعدد برای رفع این مشکلات شده ولی عوارض جانبی این‌گونه داروها به خصوص در طولانی‌مدت باعث نگرانی مصرف‌کنندگان آن‌هاست. به همین دلیل از چند دهه قبل، تلاش برای تهیه داروهایی با منشأ گیاهی به منظور آرام‌بخشی شروع شده و با کمک تجربه‌های ارزشمند گذشتگان و علوم پیشرفته امروزی، داروهای گیاهی مختلفی با اثر آرام‌بخش و ضدافسردگی و به شکل نوین تهیه شده است. از بین گیاهانی که از قدیم به این منظور استفاده می‌شده‌اند و امروزه با صنایع داروسازی جدید به فرآورده‌های نوین تبدیل شده‌اند، می‌توان گیاهان سنبل‌الطیب (علف گربه)، رزماری (اکلیل کوهی)، بادرنجبویه (ملیس)، گل ساعتی، نعناع، رازک و... را نام برد.

سنبل‌الطیب
گیاه سنبل‌الطیب با نام فارسی علف گربه از قدیم به عنوان آرام‌بخش و برای رفع بی‌خوابی استفاده می‌شده است. قسمت مورد استفاده این گیاه، ریشه‌های آن است که بوی خاصی دارد و می‌تواند باعث سرمستی گربه شود به همین دلیل این‌گونه نامیده می‌شود. مصرف سنتی آن به صورت 5 گرم ریشه‌های له شده و جوشانده است و می‌توان روزی یک یا دو نوبت از آن مقدار استفاده کرد ولی امروز از این ریشه‌ها در صنایع داروسازی فرآورده‌هایی به شکل قرص، کپسول و قطره تهیه می‌شود که می‌توان به راحتی از آن‌ها استفاده کرد. نکته قابل اهمیت و احتیاط این است که داروهای ساخته شده از این گیاه را نباید به مدت طولانی مصرف کرد و باید پس از دو یا سه هفته مصرف آن برای یک یا دو هفته قطع شود.

رزماری
قسمت مورد استفاده گیاه رزماری (اکلیل کوهی) برگ‌های معطر آن است که از قدیم به صورت دم‌کرده به عنوان آرام‌بخش مورد استفاده بوده است. امروزه از این گیاه فرآورده‌هایی به اشکال مختلف تهیه می‌شود که می‌توان از آن‌ها به راحتی استفاده کرد. مصرف سنتی آن به صورت دم‌کرده است. برای این کار می‌توان 5 گرم گیاه را خرد کرد و روی آن یک لیوان آب جوش ریخت و به مدت 20 دقیقه روی بخار قرار داد سپس آن را صاف کرد و نوشید. می‌توان مصرف این مقدار را دو بار در روز تکرار کرد و بهتر است یک نوبت آن شب، هنگام خواب باشد.
 
گل ساعتی
قسمت مورد استفاده گیاه گل ساعتی گل‌های آن است که بسیار زیباست. این گیاه از قدیم به عنوان آرام‌بخش و برای رفع بی‌خوابی مورد استفاده بوده است. امروزه نیز در صنایع داروسازی از آن فرآورده‌های مختلفی تهیه می‌کنند. مصرف سنتی آن به صورت دم‌کرده است و می‌توان حدود 5 تا 7 گرم از گل‌های خشک آن را به صورت دم‌کرده هر روز استفاده کرد. نکته مهم و مورد احتیاط این است که فرآورده‌های این گیاه نیز به طور ممتد و طولانی‌مدت نباید استفاده کرد زیرا آلکالوئیدی در آن وجود دارد که می‌تواند باعث وابستگی شود بنابراین بهتر است مصرف آن دوره‌ای باشد و پس از مدتی مصرف قطع و بعد از مدتی دوباره شروع شود.

بادرنجبویه
بادرنجبویه گیاهی با نام علمی Melissa officinalis و از خانواده نعناع می‌باشد. شباهت ظاهری زیادی به نعناع دارد ولی برگ‌ها نازک‌تر، سبز کمرنگ و دارای بوی مطبوع و متفاوت از نعناع است. گرچه این گیاه دارای خواص زیاد و متعددی از جمله خواص ضدویروس، ضدآلزایمر، ضدنفخ و درد و اسپاسم می‌باشد ولی یکی از اثرات آن آرام‌بخش و رفع بدخوابی است. از بادرنجبویه فرآورده صنعتی بدین منظور در ایران هنوز تهیه نشده است ولی می‌توان بر روی 5 گرم از برگ یک لیوان آب جوش ریخته و مدت 15 دقیقه بگذاریم دم بکشد (بر روی بخار) سپس صاف کرده و میل نمود. می‌توان روزی تا دو نوبت این کار را تکرار کرد.


 

 اسطوخودوس
اسطوخودوس با نام علمی Lavanula officinalis از خانواده نعناع است. از رایحه این گیاه در صنایع عطرسازی استفاده زیادی به عمل می‌آید و دارای خواص متعددی است ولی یکی از خواص آن‌ آرام‌بخش و رفع بدخوابی است. از این گیاه هنوز در ایران فرآورده صنعتی به منظور فوق تهیه نشده است و می‌توان آن‌ را به صورت دم‌کرده کاملا شبیه به گیاه قبلی مصرف نمود.

 علف چای
قوی‌ترین گیاه در مورد اثرات ضدافسردگی مربوط به علف چای با نام علمی Hypericum perforatum از خانواده Hypericaceae می‌باشد این گیاه ارتباطی با گیاه چای معمولی ندارد ولی علف هرز مزارع چای است به همین دلیل بدین نام مشهور است. نام‌های فارسی دیگر آن گل راعی، هزار چشم و هوفاریقون است. این گیاه بیش از ده سال است که در صنایع دارویی به صورت قطره و به نام هایپیران در حال تولید است. داروهای مشابه که از این گیاه توسط بیش از صد کارخانه داروسازی در دنیا تهیه می‌شوند پرمصرف‌ترین داروی گیاهی در ده سال اخیر جهان است. اثرات مهم قطره هایپیران عبارت‌اند از: ضداضطراب و دلهره، رفع بدخوابی، ضد رخوت و سستی، مسکن درد، تسکین‌دهنده افکار مغشوش، ضدمیگرن، ضدعدم تمرکز و فراموشی، ایجاد سرخوشی، ضدوسواس، آرام‌بخش در بیش‌فعالی و تسکین بعضی از انواع وزوز گوش است. گذشته از آثار فوق در کاهش عوارض قبل و زمان قاعدگی از جمله تغییرات خلق و خو، سردرد و دل‌دردها تأثیر خوبی بر جای می‌گذارد. این داروها بدون عارضه بوده و یا عوارض غیرجدی گذرا مانند دل آشوب معده را برای حداکثر دو درصد افراد به دنبال دارد که پس از دو هفته مصرف برطرف می‌گردد. میزان و طریقه مصرف در راهنمای دارو ارائه شده و از دسته داروهایی است که احتیاج به نسخه نداشته و می‌توان آن را بدون نسخه از داروخانه‌ها دریافت نمود.

کارنیتین Carnitine یا ال-کارنیتین (L-carnitine) از اسیدهای آمینه لیزین و متیونین ساخته شده و موجب آزاد سازی انرژی از یاخته‌های چربی می‌شود. این ماده موجب انتقال اسیدهای چرب به داخل میتوکندری می‌شود. به گزارش خبرنگار سایت پزشکان بدون مرز، کارنیتین در بافت عضلات و کبد ساخته می‌شود و در برخی مواد غذایی مانند گوشت، گوشت طیور، ماهی، و برخی از فراورده‌های لبنی وجود دارد.کارنیتین نوعی مکمل غذایی است. وظیفه اصلی کارنیتین در بدن کمک به سوخت و ساز وتبدیل غذا به انرژی می باشد. کارنیتین این عمل را از طریق انتقال اسیدهای چرب بلند زنجیره به داخل میتوکندری ها جهت بتااکسیداسیون آن‌ها انجام می دهد. از طرف دیگر مصرف چربی‌ها به عنوان منبع انرژی موجب صرفه جویی در مصرف گلیگوژن عضلات گردیده و با حفظ ذخایر گلیکوژن به تأخیر در بروز خستگی ورزش کار می انجامد. میتوکندری را می‌توان موتورخانه یاخته‌های بدن دانست. در واقع انرژی مورد نیاز بدن در این بخش از یاخته‌ها تولید می‌شود. کارنیتین یک ترکیب چهار تایی آمونیوم است که از اسیدهای آمینه لیزین و متیونین ساخته شده است. در سلولهای زنده نقش آن فرستادن اسیدهای چرب از سیتوسل به میتوکندری در طی فرایند تفکیک چربی (یا چربی های مورد نیاز) برای سوختن است که انرژی آزاد کنند. در بدن، در کبد و کلیه ها تولید شده و در عضلات اسکلتی ، قلب ، مغز و اسپرم ذخیره شده است. معمولا ، بدن همه کارنیتینی که به آن نیاز دارد را می تواند بسازد. با این حال ، برخی از افراد ممکن است دچار کمبود کارنیتین شوند زیرا بدن آنها نمی تواند به اندازه کافی کارنیتین بسازد و یا آن را به بافت ها برای استفاده انتقال بدهد. برخی از شرایط دیگر مانند آنژین ، همچنین مصرف برخی از داروها می تواند باعث کمبود کارنیتین در بدن شود. برخی از شواهد نشان می‌دهد که میزان نیاز به ال-کارنیتین در دوران کودکی و همچنین در زمان‌های خاصی مانند بارداری و شیردهی که میزان نیاز بدن به انرژی افزایش می‌یابد کمی بالا می‌رود که این افزایش نیاز موجب به افزایش تولید این ماده غذایی از سوی بدن می‌شود. همچنین به‌نظر می‌رسد که وجود ال-کارنیتین برای بهبود کارکرد قلب نیاز است. برای نمونه یک پژوهش نشان داده است میزان کارکرد نابهنجار و تپش غیرعادی قلب بعد از ۴۵ هفته مصرف ۴ گرم ال-کارنیتین در روز در بیماران دیابتی که علاوه بر فشار خون بالا از ناراحتی‌های قلبی و رگی رنج می‌بردند به میزان زیادی کاهش یافته و بهبود پیدا نموده است. همچنین پژوهش دیگر نشان داده است که مصرف روزانه ال-کارنیتین در ورزشکاران می‌تواند حتی تا ۲۵٪ میزان توانایی و ظرفیت فعالیت بدنی را بالا ببرد. افرادی که از مکمل‌های ال-کارنیتین استفاده می‌نمایند بعد از انجام فعالیت‌های بدنی به میزان کمتری دچار خستگی و کوفتگی می‌شوند. این بررسی همچنان نشان داد که مصرف ال-کارنیتین دو ساعت پیش و پس از دویدن به مسافت ۲۰ کیلومتر موجب بروز خستگی کمتر و بازیابی سریعتر قوای بدنی گردد. همچنین بررسی‌ها نشان داده است که مصرف ۱۰۰ میلی گرم ال-کارنیتین به ازای هر کیلو وزن افراد و کودکان تالاسمی ماژور به مدت ۳ ماه موجب کاهش نیاز بدن این افراد به پالایش خون شود. ● منابع تامین ال کارنیتین در بدن از ترکیب دو اسیدآمینه لیزین و متیونین ساخته می شود. سلول‌های بدن برای سنتز کارنیتین به ویتامین‌های C، B۶ و B۳ (نیاسین) نیاز دارند. اما می توان آن را از منابع غذایی حیوانی مانند گوشت قرمز، لبنیات و آواکادو نیز دریافت کرد. غذاهای گیاهی منبع خوبی برای این ماده نمی‌باشند.L – کارنیتین یک دارو هم می‌باشد و برای درمان بیمارانی به‌کارمی‌رود که بدن آنها به اندازه کافی کارنیتین تولید نمی‌کند. اینک کاربرد آن را به‌عنوان راهی برای پیشگیری از صدماتی بررسی می‌کنند که در اثر کاربرد شیمی‌درمانی به بافت‌ها وارد می‌شود. ● موارد مصرف دارویی کمبود کارنیتین در برنامه‌های بدنسازی (تقویت عضلانی ) جلوگیری از کرامپ عضلانی در همودیالیز و کمک به بهبود عملکرد قلب. ● میزان مصرف: برای فرد ۵۰ کیلویی ۱ تا ۳ گرم همراه غذا به صورت قرص و شربت هم وجود دارد. مصرف ایزومر D کارنیتین بسیار محدود و فقط تحت نظز پزشک است. کارنیتین را طبق دستور پزشک و یا دستور زیر مصرف کنید: کمبود کارنیتین در افراد بالغ: ۹۹۰ میلی‌گرم، دو یا سه بار در روز درمان اثرات مصرف والپروئیک اسید: ۵۰ تا ۱۰۰ میلی‌گرن در روز در سه یا چهار وعده ● نازایی مردان: ۲ گرم ال کارنیتین به همراه ۱ گرم ال – استیل- کارنیتین در روز ● اثرات جانبی مصرف کارنیتین مصرف زیاد آن موجب شادی و سرخوشی نسبتاً کمی می شود که می تواند گهگاهی برای پیشرفت وضعیت ذهن و فکر ما مفید باشد. از دیگر اثرات جانبی کارنیتین باید گفت، اگر این ماده بیش از ۳۰۰۰ میلی گرم در روز مصرف شود، ممکن است بدن فرد، بوی ماهی بگیرد. حالت تهوع، اسهال، استفراغ و سردرد نیز در برخی افراد دیده شده است. ● مقدار مصرف: ال کارنیتین را معمولا به مقدار ۵٠٠تا ١٠٠٠میلیگرم ٣ بار در روز همراه هر وعده غذایی مصرف می کنند و به سه شکل قرص،کپسول و پودر موجود است. ● مزایای مصرف ال – کارنیتین: ال کارنیتین دو نوع تاثیر مهم در بدن دارد که یکی اثر چربی سوزی آن است و دیگری اثرات فیزیولوژیکی آن می باشد . - اثر چربی سوزی - تا ثیرات بر روی توده استخوان - اثرات آنتی اکسیدانی - بهبود بیماری های قلبی:( حملات قلبی، نا رسایی های قلبی، آنژین ها، بیماری عروق محیطی ، لنگی متناوب) - کمک به بیماران دیابتی - بهبود عملکرد ورزشکاران استقامتی - کاهش وزن - بهبود آلزایمر و بیماری اختلال حافظه - بیماری های کلیوی و دیالیز - ناباروری مردان - بهبود سندروم خستگی مزمن - بهبود بیماری جنون - کاهش استرس اکسیداتیو عوارض جانبی ال- کارنیتین : مصرف سطوح طبیعی کارنیتین برای شما عوارض جانبی ناخوشایندی به همراه نخواهد داشت . با این وجود ، شما ممکن است زمانی که آن را مصرف می کنید انرژی بیش از حد داشته باشید ، و اگر شما آن را بعد از ساعت ۴ عصر مصرف کنید ممکن است به اختلال درخواب شب دچار شوید. این اثرات جانبی واقعا دلایل مهمی برای نگرانی در افراد نیستند ، چون آنها اغلب خفیف تا متوسط ، و آسان برای مقابله می باشند. برخی از عوارض جانبی ال- کارنیتین که تا کنون گزارش شده شامل: استفراغ ، حالت تهوع ، سردرد ، اسهال ، آبریزش بینی ، بی قراری و مشکل خواب می باشند . برخی از عوارض جانبی جدی ممکن است بالا رفتن میزان سرعت ضربان قلب ، افزایش فشار خون و تب باشند. ● موارد منع مصرف : اگر فرد دچار کم کاری تیروئید است نباید ال کارنیتین مصرف کند چرا که با کار هورمونهای تیروئید تداخل می کند. همچنین در افرادی که دیالیز می شوند این ماده منع مصرف دارد. در افرادی که ال کارنیتین را برای کاهش وزن مصرف می کنند خطر بروز بی اشتهایی عصبی (anorexia nervosa) وجود دارد زیرا ال کارنیتین اشتها را کم می کند و حساسیت فرد به لاغر شدن میتواند نهایتا منجر به بی اشتهایی عصبی شده و سوء تغذیه شدید را به دنبال داشته باشد. ● مواد غذایی که کارنیتین در آنها وجود دارد: بالاترین غلظت کارنیتین در گوشت قرمز و محصولات لبنی یافت می شوند. سایر منابع طبیعی که کارنیتین در آنها وجود دارد ، شامل: آجیل و دانه ها (به عنوان مثال:، کدو، آفتابگردان، کنجد)، حبوبات (لوبیا ، نخود فرنگی ، عدس، بادام زمینی)، سبزیجات(مارچوبه، چغندر، سیب زمینی، کلم بروکلی، جوانه بروکسل ، سیر، خردل سبز، بامیه، جعفری، کلم پیچ) میوه (موز)، غلات (گندم سیاه، ذرت، ارزن، بلغور جو دوسر، سبوس برنج، گندم، سبوس گندم، جوانه گندم) و گرده عسل .

برخی تا زمانی که عضوی از بدنشان به دلیل کاهش تراکم استخوان دچار شکستگی نشود، متوجه بیماری پوکی استخوان خود نمی شوند و نمی دانند که به این بیماری که در علم پزشکی استئوپروز گفته می شود ، مبتلا هستند.

پوکی استخوان در واقع به عنوان یکی از بیماری های خاموش در جامعه به شمار می رود که متاسفانه بسیاری از افراد از جمله مبتلایان به بیماری های تیروئیدی، پاراتیروئیدی، روماتیسم، زنان بالای 50 سال به دلیل یائسگی، افراد معتاد و کسانی که مشروبات الکلی می نوشند، بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری هستند.



نامگذاری روز جهانی بیماری پوکی استخوان

در این راستا اهمیت پوکی استخوان به حدی است که سازمان بهداشت جهانی WHO روز 29 مهر را به عنوان روز جهانی بیماری پوکی استخوان یا همان استئوپروز نامگذاری کرده است.

از آنجا که پوکی استخوان به عنوان یک بیماری خاموش از آن یاد می شود، کمتر کسی با داشتن زمینه های بروز این بیماری از ابتلای به آن اطلاع دارد و این موضوع باید بیشتر مدنظر قرار گیرد.

بر اساس آمارها از هر سه زن بالای 50 سال در جهان یک نفر پوکی استخوان دارد.



** مصرف کلیسم کافی راه مبارزه با پوکی استخوان

کارشناس دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت با بیان اینکه کمبود کلسیم در بدن سبب پوکی استخوان می شود، افزود: کلسیم کافی باید در غذای نوجوانان قبل از بلوغ وجود داشته باشد تا استخوان ها تراکم مناسبی داشته و در سالمندی به پوکی استخوان مبتلا نشوند.

ˈمریم زارعیˈ اظهار داشت: کلسیم فراوان ترین املاح موجود در بدن است و اگر کسی نتواند از طریق غذا به مقدار کافی کلسیم را برای رفع نیازهای خود دریافت کند، بدن از کلسیم موجود در استخوان ها استفاده می کند که باعث کاهش استحکام استخوان ها می شود.



** منابع سرشار از کلسیم

وی گفت: سبزی ها، بروکلی ، انجیر خشک، مغزها، ماهی مثل ماهی آزاد، ماهی تن و ساردین و فرآورده های لبنی کم چرب بهترین منابع کلسیم و مواد معدنی به شمار می رود که علاوه بر استحکام از شکنندگی و نازک شدن استخوان ها جلوگیری می کنند.

کارشناس دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت در ادامه تصریح کرد: شیر و لبنیات کم چرب نیز به علت دارا بودن فسفر، منیزیم و ویتامین باعث جذب کلسیم می شود و همچنین خوردن پنیر و گردو باعث بالا بردن جذب کلسیم می شود چرا که پنیر دارای کلسیم و گردو دارای فسفر است که به نسبت مساوی جذب را بالا می برد.

زارعی یادآور شد: مقدار دریافت غذایی توصیه شده کلسیم برای افراد بالغ یک هزار تا یک هزار و 200 میلی گرم در روز است که این میزان بستگی به سن، جنس و شرایط فرد دارد که به عنوان مثال در زنان باردار و شیرده، کودکان و نوجوانان میزان نیاز به کلسیم بیشتر است.

وی افزود: یک واحد لبنیات حدود 300 میلی گرم کلسیم را تامین می کند و یک واحد لبنیات برابر یک لیوان شیر یا یک لیوان ماست یا 45 گرم پنیر است.



** بسیاری از مردم از بیماری پوکی استخوان خود اطلاع ندارند

یک پزشک فوق تخصص روماتولوژی (روماتیسم و مفاصل) نیز در این ارتباط گفت: بسیاری از مردم جامعه ایرانی از بیماری پوکی استخوان خود اطلاع چندانی ندارند و در افراد سالمند که منجر به شکستگی استخوان آنان می شود، متوجه بیماری خود می شوند.

دکتر ˈشهرام بهاروند احمدیˈ افزود: زنان بالای 50 سال و برخی بیماران روماتیسمی و تیروئیدی که به دلیل مصرف داروهای کورتون دار در معرض پوکی استخوان هستند باید حتما نسبت به تست سنجش تراکم استخوان یا دانسیتومتری اقدام کنند تا از میزان پوکی استخوان خود مطلع شوند.

وی با اشاره به اینکه پوکی استخوان به علت کاهش تراکم استخوان ایجاد می شود، اظهار داشت: تامین کلسیم مورد نیاز بدن و ویتامین D می تواند بخشی از مشکلات موجود افراد مبتلا به این بیماری را کاهش دهد.



** پوکی استخوان هیچ علامتی ندارد

وی با بیان اینکه این بیماری بدون علامت است، اظهار داشت: ممکن با شکستگی استخوان در میان افراد در معرض پوکی استخوان بتوان نسبت به شناسایی افراد مبتلا اقدام کرد اما بهترین راه شناسایی و میزان پوکی استخوان تست تراکم استخوان است.



** علت های اصلی پوکی استخوان

این پزشک فوق تخصص روماتولوژی هم کمبود کلسیم و فسفر در رژیم غذایی، سطح پایین استروژن پس از یائسگی، کاهش فعالیت با افزایش سن، استعمال دخانیات و اعتیاد به الکل، کمبود ویتامین ها به ویژه ویتامین دی، وزن پایین تر از 50 کیلوگرم، پرکاری تیرویید و سرطان و سابقه خانوادگی پوکی استخوان را از علت های اصلی ابتلا به پوکی استخوان عنوان کرد.

وی دردهای کمردرد، تغییر شکل ستون فقرات، کاهش قد و بروز شکستگی حتی با ضربه های خفیف را از جمله علائم شایع در این بیماری بیان کرد و گفت: کم تحرکی و استفاده از رژیم غذایی نامناسب و کمبود کلسیم شدید می تواند تشدیدکننده این بیماری باشد.

ایشان افزود: حرکات ورزشی ، استفاده از یک رژیم غذایی سرشار از کلسیم و مصرف ویتامین D یا قرار گرفتن در معرض نور مستقیم آفتاب می تواند در کاهش ابتلای به این بیماری تاثیر بسزایی داشته باشد.